Portico Gwesty’r Penrhyn Arms, Bangor

Portico Gwesty’r Penrhyn Arms, Bangor

Y portico hwn yw’r cyfan sydd ar ôl o Westy’r Penrhyn Arms, lle’r oedd Coleg Prifysgol Gogledd Cymru wedi’i leoli yn ystod ei ddegawdau cyntaf. 

Adeiladwyd y gwesty fel hen dafarn y goets fawr yn 1799. Y pensaer oedd Benjamin Wyatt, a ddyluniodd y Fferyllfa Ffyddlon yn ddiweddarach sy’n dal i sefyll gerllaw.

Yn y 1870au bu i gurad Llanedwen, Ynys Môn, rannu gwely yn y gwesty gyda’i lysferch. Yn ddiweddarach anfonwyd ef i’r carchar am ddweud celwydd ynghylch tadogaeth eu baban a oedd wedi marw.

Photo of Bangor university opening ceremony

Yn y 1880au cystadlodd nifer o drefi i ddod yn gartref Coleg Prifysgol Gogledd Cymru. Cyrhaeddodd Bangor, Caernarfon, Conwy, Dinbych, y Rhyl a Wrecsam y rhestr fer, a dewiswyd Bangor. Casglwyd llawer o’r arian ar gyfer y sefydliad newydd gan weithwyr a oedd yn cyfrannu canran o’u cyflog. Bu i lowyr ei hunain gasglu mwy na £1,250, ac roedd oddeutu 8,000 o danysgrifwyr i gyd. 

Cytunodd Ystâd y Penrhyn i brydlesu’r gwesty i’r coleg prifysgol newydd am £200 y flwyddyn. Ar 18 Hydref 1884, ymgynullodd torf fawr yma ar gyfer yr agoriad swyddogol (llun i’r dde). Gosodwyd y dywediad “Gorau arf, dysg” uwch ben y portico. Roedd 58 o fyfyrwyr y flwyddyn gyntaf honno. Roedd eu llyfrgell wedi’i lleoli yng nghyn-gegin a chegin cefn y gwesty, a’r ystafell ysmygu yn un o’r stablau. Ychwanegwyd ystafelloedd gwyddoniaeth yn ddiweddarach. 

Agorwyd adeilad prifysgol grand newydd yn 1911. Hyd heddiw mae’n dal i fod yn ganolbwynt i Brifysgol Bangor. Hyd at 1926, parhaodd y coleg i ddefnyddio’r Penrhyn Arms, a gafodd ei ddinistrio pan ailgyfeiriwyd prif ffordd yr A5 ar draws y tir lle safodd y gwesty.

Gyda diolch i David Roberts, o Brifysgol Bangor, ac i Anna Lewis, Ysgol y Gymraeg, Prifysgol Bangor, am y cyfieithiad

Map

Telfords Irish Road Tour label Navigation go East buttonNavigation go West button
Wales Coastal Path Label Navigation anticlockwise buttonNavigation clockwise button
Pilgrim's Way Tour Label Navigation previous buttonNavigation next button