Cyn blasty’r esgob, Abergwili
Rhwng tua 1291 a 1541 coleg oedd yr adeilad hwn, sy'n gartref bellach i Amgueddfa Sir Gaerfyrddin. Sefydlwyd y coleg, a gysegrwyd i'r Seintiau Maurice a Thomas, gan yr Esgob Bek o Dyddewi a oedd cyn hynny yn ganghellor Prifysgol Rhydychen. Mae'n bosibl fod ei gyfnod yn Rhydychen wedi dylanwadu ar ddyluniad cwrt clawstredig yr adeilad, sydd bellach yn neuadd dan do.
Symudodd y coleg i Aberhonddu ym 1541, ac yna daeth yr adeilad yn brif breswylfa'r esgob. Roedd cynlluniau yr adeg honno i godi eglwys gadeiriol yng Nghaerfyrddin yn lle Eglwys Gadeiriol Tyddewi am fod Tyddewi ym mhellafoedd gorllewin Cymru. Aeth palas yr esgob yn Nhyddewi rhwng y cŵn a'r brain, a bellach mae'n cael ei gynnal fel heneb adfeiliedig.
Mae'r engrafiad yn dangos yr adeilad tua 1820 ac mae'r ffotograff, gan Charles Smith Allen, yn dyddio o 1871. Gwelir y ddau lun yma trwy garedigrwydd Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
Un o'r esgobion a fu'n byw yma oedd Richard Davies, a fu'n helpu William Salesbury i lunio'r cyfieithiad Cymraeg cyntaf o'r Testament Newydd rhwng 1563 a 1567. Mae cofeb i William Salesbury yn ei bentref genedigol, sef Llansannan, Conwy.
Bu i'r adeilad gael ei addasu droeon dros y canrifoedd dilynol. Codwyd amrywiaeth o dai allan ar y tir helaeth oedd o amgylch y palas. Ymhlith y rhain oedd porthordy a godwyd yn gynnar yn oes Fictoria. Ym 1903 difrodwyd yr adeilad gan dân, ond fe'i hailgodwyd ac yno y bu'r esgobion yn byw tan 1972.
Bellach mae'r adeilad yn gartref i Amgueddfa Sir Gaerfyrddin. Mae'r gwrthrychau sy'n cael eu harddangos yn adrodd hanes y sir ar hyd y canrifoedd. Y tu mewn, mae capel yr esgobion hefyd yn agored i ymwelwyr.
Cod post: SA31 2JG Map
Gwefan Amgueddfa Sir Gaerfyrddin