Bedd y ci chwedlonol Gelert, Beddgelert
Bedd y ci chwedlonol Gelert, Beddgelert
Mae'r gofeb hon, i'r de o bentref Beddgelert, yn gysylltiedig â chwedl Gelert, ci ffyddlon y Tywysog Llywelyn Fawr ar ddechrau'r 13eg ganrif.
Dywedir bod gan Lywelyn dŷ neu gaban yn yr ardal. Roedd yn noddwr i briordy Awstinaidd Beddgelert, y gallwch weld ei eglwys ar draws y cae i'r gogledd. Yn ôl y chwedl, aeth Llywelyn allan i hela un diwrnod gan ymddiried yn Gelert i warchod ei faban. Roedd popeth yn dawel nes i flaidd llwglyd – a oedd yn fwy ac yn gryfach na Gelert – fynd i mewn i'r adeilad.
Cafodd crud y babi ei wyrdroi wrth i Gelert ymdrechu'n ddewr yn erbyn y tresmaswr. Pan ddaeth Llywelyn yn ôl, roedd yn anobeithiol o weld y criben anhrefnus a'r gwaed ar ffroen Gelert. Gan neidio i'r casgliad bod Gelert wedi lladd y babi, tynnodd ei gleddyf a lladd y ci. Yna clywodd ei blentyn di-anaf yn crio allan, a darganfyddodd gorff y blaidd.
Mae chwedlau gwerin tebyg yn bodoli mewn llawer o wledydd eraill, bob amser yn ymwneud â marwolaeth anifail ffyddlon a oedd wedi amddiffyn plentyn rhag ymosodwr brawychus. Efallai fod y stori sylfaenol wedi tarddu o India, ganrifoedd cyn amser Llywelyn. Roedd y fersiwn Gymraeg wedi dod yn gysylltiedig â Beddgelert erbyn yr 16eg ganrif.
Roedd ail elfen yr enw Beddgelert yn wreiddiol yn ymwneud â pherson (bellach yn anhysbys) o'r enw Celert. Ar ddechrau'r 19eg ganrif dewisodd David Pritchard, rheolwr yr hyn a elwir yn Westy'r Royal Goat heddiw, y llecyn hwn ar ddôl yr afon ar gyfer cofeb a ddisgrifiodd fel bedd Gelert. Mae'r hen lun o c.1860 i'w weld yma trwy garedigrwydd Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
Heddiw mae’r safle yn eiddo i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, sydd hefyd yn berchen ar hen ffermdy Tŷ Isaf ym Meddgelert.
 |
  |