Rhes dai Georgaidd, Machynlleth

PWMP logoRhes dai Georgaidd, 32-36 Heol Maengwyn, Machynlleth

Adeiladwyd y rhes dai yma yn hwyr yn y 18fed ganrif. Ymhlith meddianwyr blaenorol y tai roedd perchennog cloddfa plwm, a dyn a symudodd i fyw yng Nghanada ac a fu farw yn y Rhyfel Byd Cyntaf.

Os ydych newydd sganio’r codau QR yn Oriel Seren, edrychwch i fyny i werthfawrogi pensaernïaeth y tai teras. Dinistriwyd y cymesuredd gwreiddiol wrth adeiladu’r tŷ ar y dde tua 1900, ond mae’r tŷ ar y chwith (rhif 36) wedi cadw’r drws gwreiddiol.  Roedd yn gartref i Hugh Williams, masnachwr coed, a sefydlodd partneriaeth gyda dyn o Aberdyfi er mwyn mentro ym maes mwyngloddio.  Roeddynt yn ffodus iawn i gael hyd i wythïen blwm da ger Dylife, ar ochr de-ddwyrain Machynlleth. Datblygwyd gwaith helaeth yma, gyda Hugh  yn rheolwr.

Priododd merch Hugh, Catherine, â Richard Cobden, un o brif ymgyrchwyr dros ddileu’r Deddfau Ŷd (oedd yn cynyddu prisiau bwyd trwy gyfyngu mewnforion er mwyn diogelu ffermwyr cyfoethog oedd yn cynhyrchu grawn). Ymwelodd y cwpl â rhif 36 nifer o weithiau, a bedyddiwyd eu merch Kate, yn Eglwys Sant Pedr ym 1846.

machynlleth_richard_henry_thomas Cyfreithiwr oedd brawd Catherine, Hugh (1796-1874) oedd yn gwneud gwaith cyfreithiol ar ran Merched Beca (oedd yn gwisgo fel menywod er mwyn dinistrio’r tolldai i wrthdystio yn erbyn amodau byw yng nghefn gwlad) a bu’n annerch cyfarfodydd o’r Siartwyr (oedd yn ymgyrchu dros ddiwygiadau gwleidyddol megis pleidlais gudd a phleidlais i bob dyn).

Ym 1911 roedd tŷ canol y teras (rhif 34) yn gartref i Jane Thomas a’r teulu, gan gynnwys ei mab Richard Henry Thomas (yn y llun ar y dde). Symudodd i fyw i Ganada rhai blynyddoedd cyn cychwyn y rhyfel. Ymrestrodd gyda Throedfilwyr Ysgafn y Dywysoges Patricia yn Ionawr 1915, a chyrhaeddodd Ffrynt y Gorllewin chwe mis wedi hynny.

Tra roedd adref ar seibiant yn ystod Gwanwyn 1916, roedd yn optimistaidd ynghylch canlyniad y rhyfel.  Dywedodd i’r Almaenwyr ddefnyddio llysenw “Black Devils” ar gyfer ei fataliwn ef o Droedfilwyr Canada, ar ôl i’r milwyr dduo wynebau cyn ymosod ar rengau’r Almaenwyr. Lladdwyd Richard mewn brwydr yn ardal y Somme ym Medi 1916, yn 33 oed.

Agorodd Oriel Seren yma yn 2017, yn oriel ddielw sy’n arddangos ac yn gwerthu gwaith artistiaid a gwneuthurwyr cyfoes, a’r rhan fwyaf ohonynt yn byw yng Nghymru.

Gyda diolch i Rab Jones

Cod post : SY20 8DT    Map

Gwefan Oriel Seren

I barhau ar y daith ar thema’r Rhyfel Byd Cyntaf ym Machynlleth, cerddwch am ychydig tua’r gorllewin ar hyd Heol Maengwyn at siop Ian Snow, ar eich chwith
POWYS WAR MEMORIAL PROJECT  Tour Label Navigation previous buttonNavigation next button