Cofeb Commando Aberdyfi
Mae'r gofeb hon, a ddadorchuddiwyd ym 1999, yn coffáu commandos 3 Troop a hyfforddodd yn Aberdyfi yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Bu farw un mewn damwain ffordd yn lleol, cafodd eraill eu lladd yn ddiweddarach ar faes y gad. Gweler isod am fanylion y dynion a fu farw (yn Saesneg).
Rhwng Medi 1942 a Mai 1943, bu criw dirgel o filwyr yn hyfforddi yn ardal Aberdyfi. Wedi'i reoli gan swyddog Cymreig, yr Uwchgapten Brian Hilton-Jones o Gaernarfon, roedd bron pob dyn yn Commando Rhif 10 (Rhyng-Gynghreiriaid) yn hannu o dir mawr Ewrop. Roeddent yn cynnwys gwladolion o'r Iseldiroedd, Ffrainc, Gwlad Belg, Pwylaidd ac Iwgoslafia.
O fewn Commando Rhif 10 (Rhyng-Gynghreiriaid) roedd cnewyllyn o filwyr a oedd yn ffoaduriaid o'r Almaen ac Awstria. Cawsant eu hadnabod fel 3 Troop, a'u prif swyddog oedd George Lanyi (wedi'i Seisnigeiddio i George Lane). Dewiswyd pob dyn oherwydd ei allu i siarad Almaeneg rhugl. Roedd llawer yn Iddewig ac yn awyddus i wasanaethu a dial gormes y Natsïaid yn eu mamwlad.
Rhoddwyd hunaniaeth Seisnig newydd i bob un, rhag ofn iddynt cael eu dal. Roeddent yn gwisgo bathodyn cap naill ai’r Queen’s Own Royal West Kents, yr East Kents (Buffs), y Royal Sussex neu’r Hampshire Regiment, eto i guddio eu gwir hunaniaeth.
Roedd Commandos ymhlith y milwyr mwyaf ffit a hyfforddedig yn y Fyddin Brydeinig ac roeddent yn fedrus iawn mewn crefft maes ac ystryw. O'r gwersyll yn Aberdyfi buont yn hyfforddi ar Gader Idris ac yn ymarfer ymosodiadau traeth ar aber yr afon Dyfi. Aethant i Fanceinion ar gyfer hyfforddiant parasiwt yn Ringway (y maes awyr rhyngwladol bellach).
Ar ôl gadael Aberdyfi, aeth y comandos i Eastbourne i gael hyfforddiant ac ymarferion pellach. Gyda'u sgiliau arbenigol, roedd 3 Troop yn gysylltiedig ag unedau elitaidd eraill ac yn ganolog i ymgyrchoedd y Cynghreiriaid gan gynnwys glaniadau Normandi ym Mehefin 1944, croesi’r afon Rhein a'r ymgyrch Eidalaidd.
Roedd Max Lewinsky, a fu farw yn Normandi, wedi cyfarfod a phriodi dynes leol tra’n hyfforddi yn Aberdyfi ac mae ei enw ar gofeb rhyfel Aberdyfi.
Ar ddiwedd y rhyfel, diddymwyd yr holl unedau commando, er bod llawer o 3 Troop yn parhau i wneud gwaith cyfrinachol yn Ewrop gan helpu i ddod o hyd i droseddwyr rhyfel a chyfieithu dogfennau a gipiwyd.
Gyda diolch i Adrian Hughes, o Amgueddfa Home Front, Llandudno
Dynion 3 Troop, No.10 (X) Commando a fu farw
Where shown, click this icon for our page in memory of the person:
- Abrahamowicz, Richard George, Private 6436363. Died 07/06/1944 aged 21. Royal Sussex Regiment and No.10 Commando. Bayeux Memorial, France. Served as Richard George Arlen. Son of Salmon and Berthe Abrahamowicz.
- Arenstein, Hans, Lance Corporal 6436352. Died 10/08/1944 aged 22. Royal Sussex Regiment and No.10 Commando. Buried Ranville War Cemetery, France. Served as Harry Andrews. Son of Max and Gertrude Arenstein of Sao Paulo, Brazil. Born 18th February 1922 Erfurt, Germany.
- Barth, Georg Alexander, Officer Cadet 6436371. Died 29/06/1944 aged 27. Royal Sussex Regiment. Buried Barmouth and Llanaber Joint Burial Ground. Served as George Bryan Streets. Son of Josef and Leopoldine Barth; husband of Lici Barth of Paddington, London.
- Franklyn, George Mack, Corporal 6387027. Died 06/06/1944 aged 21. Queen's Own Royal West Kent Regiment and No.10 Commando. Buried Hermanville War Cemetery, France. Son of Ernest J. and Carla Franklyn of Huddersfield.
- Glaser, Kurt Joachim, Lieutenant 322333. Died 11/04/1945 aged 26. Queen's Own Royal West Kent Regiment and No.10 Commando. Buried Becklingen War Cemetery, Germany. Served as Keith James Griffith. Son of Dr. Willy Glaser and Maria Therese Glaser of Epsom, Surrey.
- Gumpertz, Kurt Wilhem, Private 5550144. Died 12/06/1944 aged 24. Hampshire Regiment and No.10 Commando. Buried Hermanville War Cemetery. Served as Kenneth Wakefield Graham. Son of Karl Wilhelm and Else Gumpertz; husband of Elisabeth Gumpertz of Highbury, London.
- Kagerer-Stein, Eugen, Serjeant 5550126. Died 13/06/1944 aged 30. Hampshire Regiment and No.10 Commando. Buried Ranville War Cemetery, France. Served as E Fuller. Son of Alfred and Anna Kagerer-Stein; husband of Cicely Kagerer-Stein of Balcombe, Sussex.
- Lenel, Ernst Richard, Lance Corporal 6387016. Died 23/06/1944 aged 26. Queen's Own Royal West Kent Regiment and No.10 Commando. Commemorated on Bayeux Memorial, France. Served as Ernest Richard Lawrence. Son of Richard and of Emilie Lenel. His brother Victor also served.
- Lewinsky, Max, Private 6387023. Died 06/06/1944 aged 32. Queen’s Own Royal West Kent Regiment and No.10 Commando. Buried Hermanville War Cemetery, France. Served as Max Laddy. Max was an Austrian and fled from Prague to avoid Nazi persecution of Jews. Left a widow, Margaret, whom he had met while training in Aberdyfi. Also commemorated on Aberdyfi war memorial.
- Meyer, Kurt, Lance Corporal 5550147. Died 13/06/1944 aged 25. Hampshire Regiment and No.10 Commando. Buried Ranville War Cemetery, France. Served as Peter Moody. Son of Fritz Max and Margeretta Meyer of Birmingham.
- Nathan, Erich Wolfgang, Warrant Officer 6305467. Died 03/04/1945 aged 22. The Buffs (Royal East Kent Regiment) and No.10 Commando. Buried Reichswald Forest War Cemetery, Germany. Served as Eric William Howarth. Son of August Victor and Margaret Clara Elisabeth Nathan of Streatham Hill, London.
- Nathan, Ernst, Private 6387022. Died 13/06/1944 aged 21. Queen's Own Royal West Kent Regiment and No.10 Commando. Buried Ranville War Cemetery, France. Served as Ernest Norton. Son of Moritz and Sibilla Nathan.
- Sachs, Herbert, Private 6305471. Died 23/03/1945 aged 27. The Buffs (Royal East Kent Regiment) and No.10 Commando. Groesbeek Memorial, Netherlands. Served as Herbert Seymour. Son of Eugen and Margaret Sachs of St. John's Wood, London.
- Vogel, Egon, Serjeant 6436356. Died 24/03/1945 aged 25. Royal Sussex Regiment and No.10 Commando. Buried Reichswald Forest War Cemetery, Germany. Served as Ernest Robert Villiers.
- Weich, Salo, Corporal 6436350. Died 01/11/1944 aged 28. Royal Sussex Regiment and No.10 Commando. Buried Bergen-Op-Zoom War Cemetery, Netherlands. Served as Robert Geoffery Hamilton. Son of Jacob and Sabine Weich, of Vienna, Austria.
- Weiberger, Ernst George, Private 6305466. Died 06/06/1944 aged 28. The Buffs (Royal East Kent Regiment) and No.10 Commando. Buried Bayeux War Cemetery, France. Served as Ernest George Webster. Husband of Gerda Webster, of Twickenham, Middlesex.
- Wells, Peter Vernon Allan, Lance Corporal 5550132. Died 19/01/1944 aged 26. Hampshire Regiment and No.10 Commando. Buried Minturno War Cemetery, Italy. Son of Arthur and Erna Auerhann of Cricklewood, Middlesex.