Pont Llangollen
Mae strwythur sylfaenol y bont hon wedi goroesi grymoedd yr afon Dyfrdwy mewn llifogydd ers yr 16eg ganrif. Mae’r llun ar y dde (trwy garedigrwydd Llyfrgell Genedlaethol Cymru) yn dangos y bont yn y 18fed ganrif ac yn dod o lyfrau Thomas Pennant am ei deithiau yng Nghymru.
Cafodd y bont ei lledu i ddarparu mwy o le i gerbydau ffordd ym 1873 a 1968. Mae'r torddyfroedd mawr (gwaith carreg siâp V i ddargyfeirio'r afon o amgylch pierau'r bont) yn nodwedd ddiffiniol o'r bont ac yn darparu estyniadau i'r palmant y gallwch eu defnyddio er mwyn gweld bwâu’r bont.
Disodlodd bont yr 16eg ganrif adeiladwaith cynharach, y dywedir iddo gael ei adeiladu gan John Trevor tua’r amser y daeth yn Esgob Llanelwy ym 1346 (na ddylid ei gymysgu â John Trevor arall a ddaeth yn esgob yn ddiweddarach yn yr un ganrif). Roedd honno wedi disodli pont gynharach fyth ar y safle hwn a orchmynnwyd o bosibl gan y Brenin Harri I (1068-1135).
Yn y 1860au ehangwyd y bont pan ychwanegwyd rhychwant ychwanegol yn y pen gogleddol, i gario'r ffordd dros y rheilffordd newydd. Adeiladwyd twr carreg gyda pharapet castellog ar y pen hwn i'r bont ar yr un pryd. Cododd ddau lawr uwchben y ffordd ac roedd yn gartref i gaffi cyn iddo gael ei ddymchwel yn y 1930au i wella cynllun y ffordd.
Ym 1901 gwelodd heddwas ddyn o’r enw Edward Jones, 20 oed, ar barapet y bont, ar fin neidio i’r afon. Gwisgai Edward ffurfwisg Gwirfoddolwyr Rhiwabon ac roedd ei lygaid yn “llonydd a gwydrog”. Cafodd ffit ar ôl i'r plismon gydio ynddo. Aethpwyd ag ef i’r llys yn ddiweddarach am ei ymgais i gyflawni hunanladdiad (trosedd bryd hynny) a dywedodd wrth yr ynadon ei fod wedi bod yn bwyta opiwm. Crynodd a chriodd yn y llys, oherwydd na chawsai’r cyffur tra yn y ddalfa.
Dywedodd ei fam ei bod wedi rhoi opiwm i'w bechgyn ers yn fabanod. Rhagnodwyd yr opiwm yn wriddiol gan feddyg ar gyfer confylsiynau. Daeth y bechgyn i'w hoffi gymaint nes iddi barhau i'w fwydo iddynt, hyd yn oed pan oeddynt yn oedolion.
Yn ôl pennill anhysbys o’r 18fed neu ddechrau’r 19eg ganrif, mae Pont Llangollen yn un o “Saith Rhyfeddod Cymru”.
Mae’r llun isaf, o’r 1890au, yn dangos y bont ac un o bysgotwyr Llangollen oedd yn defnyddio cwryglau (cychod bach wedi’u gwneud o stribedi pren wedi’u gwehyddu wedi’u gorchuddio â chuddfan anifeiliaid) i bysgota ar y Ddyfrdwy. Mae ei gwrwgl wedi'i strapio i'w ysgwyddau yn y llun.