Traphont a damwain trên Llanddulas
Traphont a damwain trên Llanddulas
Ar 17 Awst 1879, dymchwelwyd y draphont rheilffordd gwreiddiol dros yr afon Dulas gan ddŵr yr afon. Saith diwrnod yn ddiweddarach, agorodd y London & North Western Railway bont isel dros dro, efo trac newydd yn codi i’r naill ochr i gysylltu â’r brif linell. Yn y cyfamser, creuodd gweithdai’r cwmni yng Nghryw (Crewe) deciau dur ar gyfer traphont newydd.
Adeiladwyd chwe piler carreg yn gyflym, gyda’r gwaith yn parhau drwy’r nos. Dyma un o’r adegau cyntaf erioed i oleuadau trydan cael eu defnyddio ar safle adeiladu. Ail-agorodd y bont ar 14 Medi. Mae'r llun, trwy garedigrwydd Gwasanaeth Archifau Conwy, yn dangos y strwythur ar ddechrau'r 20fed ganrif gyda thrên o gerbydau teithwyr chwe olwyn yn croesi.
Ar 20 Awst 1868, fe fu damwain drychinebus o ganlyniad i gamgymeriad siyntio wagenni nwyddau yn Llanddulas. Roedd y trên nwyddau i fod i redeg o flaen yr Irish Mail a bacio i mewn i seidins yn Llanddulas er mwyn gadael i’r trên chwim i basio. Ar y diwrnod hwnnw, roedd yna wagenni yn barod yn y seidins, felly rhannwyd y trên nwyddau yn ddau i ffitio. Defnyddiwyd dull o’r enw fly shunting – lle y byddai’r injan yn gwthio wagenni a ddatgysylltwyd a gadael iddynt rholio ymlaen – i ychwanegu un wagen at y rhai oedd yn dal i sefyll ar y brif linell. Pan drawodd y wagen y gweddill, roedd y sioc yn ddigon i dorri gêr yn y fan brêc, a dechreuodd y wagenni ddisgyn ar hyd y trac tuag at Abergele.
Trawodd yr Irish Mail y wagenni i’r gorllewin o orsaf Abergele a Phensarn. Roedd casgenni o baraffîn y tu fewn i dau o’r wagenni, a chyn hir roedd y llanastr yn wenfflam. Fe laddodd y ddamwain 33 o bobol, gafodd eu claddu mewn un bedd ger Eglwys Sant Mihangel, Abergele. Yn ogystal, bu farw gyrrwr yr Irish Mail yn ddiweddarach o'i anafiadau.
Dau o'r llygad-dystion agosaf oedd Frank Harris, bachgen ysgol, a Gertrude Hanniford, 15, a oedd yn cerdded gerllaw. Dringon nhw ffens i gyrraedd y llanastr. Roedd Frank yn cofio'r digwyddiad yn ddiweddarach, cymaint am yr agosatrwydd annisgwyl o helpu Gertie dros y ffens ag am ddrama'r ddamwain. Cafodd hunangofiant Frank, a gyhoeddwyd ym Mharis yn y 1920au, ei wahardd am ddegawdau ym Mhrydain ac UDA oherwydd ei fod yn manylu ar fywydau carwriaethol ei hun ac enwogion.
Cod post: LL22 8HG Map
Gwefan Gwasanaeth Archifau Conwy