Camlas gyflenwi’r dociau yn Ffordd Churchill, Caerdydd
Yma cafodd camlas gyflenwi dociau Caerdydd ei gorchuddio ym 1948 a’i datgelu yn 2022 – gan adlewyrchu newidiadau yn ein hagweddau at gamlesi dinasoedd. Yn yr awyrlun ym 1948, trwy garedigrwydd Llywodraeth Cymru, mae’r stribed llwyd golau canolog yn dangos lle’r oedd y gamlas wedi’i gorchuddio’n ddiweddar. Roedd y dŵr yn dal i fod yn agored ym mhen deheuol yr hyn sydd bellach yn Churchill Way.
Adeiladwyd y gamlas gyflenwi o afon Taf yn Blackweir yn y 1830au i gynnal lefel y dŵr yn nociau Bute Caerdydd, a agorwyd ym 1839 a’r 1850au. Roedd hefyd yn llenwi cronfeydd dŵr a oedd yn fflysio silt o fynedfeydd y dociau. Mae'n dal i ailgyflenwi hen Ddoc Dwyreiniol Bute (llyn bellach) a doc gweithredol y Rhath.
Roedd dŵr o'r gamlas hefyd yn cyflenwi Baddonau Caerdydd, a agorwyd ym 1862. Gellir gweld adeiladau'r baddonau yn rhannol gerllaw'r gamlas ar waelod yr awyrlun.
Wrth i Gaerdydd ddechrau ar y gwaith ailadeiladu ar ôl y rhyfel ar ddiwedd y 1940au, llenwyd Camlas Morgannwg a gorchuddiwyd y gamlas gyflenwi er mwyn gallu adeiladu ffordd, sef Churchill Way. Cyn hynny, y ffyrdd bob ochr i'r llwybr bwydo oedd Pembroke Terrace (ar yr ochr orllewinol) ac Edward Terrace.
Yn y 1940au roedd camlesi trefol yn cael eu hystyried yn greiriau hyll o'r gorffennol.
Roeddent hefyd yn berygl cyhoeddus. Yn 1857 datganodd rheithgor cwest fod y gamlas gyflenwi yn hynod beryglus ar ôl i grwydryn 20 oed foddi ynddo. Roedd y gamlas wedi'i ffensio mewn mannau allweddol ond parhaodd damweiniau ac ymdrechion i gyflawni hunanladdiad. Yn 1898 dringodd meddwyn, Frank Swift o Dredegar, dros y rheiliau lle daeth y gamlas gyflenwi allan o’r twnnel o dan Heol y Frenhines. Gollyngodd i'r dŵr, a oedd yn llai na metr o ddyfnder ar y pryd, a chafodd ei achub gan wylwyr. Ym mis Chwefror 2022, dechreuodd Cyngor Caerdydd ddadorchuddio 518 metr o’r gamlas yn Ffordd Churchill i ffurfio canolbwynt man agored cyhoeddus newydd gydag ardal berfformio.
Roedd hyn yn dilyn adnewyddiad llwyddiannus camlesi mewn dinasoedd eraill yn y DU fel asedau treftadaeth a chatalyddion ar gyfer ailddatblygu eiddo.
Cod post: CF10 2HD Map
 |
  |