Safle storfa gopr yr Wyddfa, Llanberis
Safle storfa gopr yr Wyddfa, Llanberis
Saif tai Maes Derlwyn ar yr hen “Bing”, lle roedd mwyn copr a gloddiwyd ar yr Wyddfa yn cael ei storio cyn ei gludo ymlaen i'w brosesu. Cariwyd y copr i lawr y mynydd ar slediau a dynnwyd gan geffylau ar hyd yr hyn sydd bellach yn Llwybr Llanberis, un o'r llwybrau mwyaf poblogaidd i gopa'r Wyddfa.
Credir bod mwyngloddio copr yn Clogwyn Coch wedi dechrau ddiwedd y 18fed ganrif. Gellir gweld ceuffordd, hen inclein a chreiriau eraill o islaw gorsaf Clogwyn Rheilffordd yr Wyddfa.
Roedd y safle, ger Llyn Du gwasanaeth Arddu, dros 600 metr uwch lefel y môr. Mewn rhai blynyddoedd, stopiodd y mwyngloddio am y gaeaf ac aeth y dynion i weithio mewn mwynglawdd arall dros dro. Daw tystiolaeth bod mwynglawdd Clogwyn Coch weithiau wedi gweithredu yn y gaeaf o gofnod claddu preswylydd lleol, Thomas Williams. Fe syrthiodd i’w farwolaeth ger y mwynglawdd ar 3 Rhagfyr 1813 “wrth iddo groesi rhywfaint o rew er mwyn mynd i’w waith”.
Roedd y mwynglawdd yn dal i gael ei weithio yn y 1860au. Ym 1901 adroddwyd bod grŵp o Gaernarfon wedi sicrhau prydles ar yr hen fwynglawdd copr gyda'r bwriad o'i ailagor. Eu bwriad oedd defnyddio Rheilffordd yr Wyddfa i gludo'r mwyn, ond ni aeth y fenter yn ei blaen.
Erbyn yr 1870au roedd bythynnod yn yr ardal hon, a oedd yn parhau i gael ei galw'n Bing. Ym 1885 enwyd John Owens o Bing ar restr ddu gyhoeddedig o chwarelwyr Dinorwig a oedd yn torri streic chwarel. Cododd y streic deimladau mor gryf nes i'r rheolwyr gael eu troi allan o'u chwarel gan dorf fawr ar un adeg.
Gwasanaethodd y Preifat T Toleman, a oedd yn byw yn Bing, gyda'r Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig yn y Rhyfel Byd Cyntaf a chafodd ei glwyfo yn ei droed chwith yn ystod glaniadau Gallipoli (yn Nhwrci) ym 1915. Buodd yn gwella mewn ysbyty ym Mangor.
Mae wagen lechi gynnar, o chwarel byrhoedlog ar yr Wyddfa, yn cael ei harddangos ar safle’r Bing.
Gyda diolch i Ken Jones
Cod post: LL55 4TW Map