Pontydd Porth Penrhyn, Bangor
Yma mae pedair bwa pont yn cludo dwy ffordd dros hen reilffyrdd ac afon Cegin
Mae'r ffordd uchaf yn arwain at fynedfa ochr i Barc Penrhyn, cartref y teulu a ddatblygodd chwarel y Penrhyn nes yr oedd yn fwy nag unrhyw chwarel lechi arall yn y byd. Datblygwyd Porth Penrhyn, yr harbwr yma, ar gyfer llwytho llongau â llechi wedi'u cludo o'r chwarel ar drac cul y Penrhyn Quarry Railway (PQR).
Aeth y PQR o dan ffordd yr ystâd lle mae cerddwyr a beicwyr bellach yn dilyn Llwybr Arfordir Cymru a Lôn Las Ogwen. Roedd gan y PQR ddau drac cyfochrog yma, a dyna pam mae'r bwa yn lletach na'r arfer ar gyfer rheilffordd gul.
O dan y bwa i’r dwyrain – sydd bron yn union yr un fath – rhedai llinell un trac y London & North Western Railway, a osodwyd yn y 1850au. Roedd y trac, o led safonol, yn cysylltu Porth Penrhyn (a elwid yn Port Penrhyn yn hanesyddol) â rhwydwaith reilffyrdd Prydain.
Mae'r llun uchaf, trwy garedigrwydd Travel Lens Photographic, yn dangos y pontydd o'r de, wrth i’r locomotif Linda adael gyda wagenni llechi gwag ar y PQR.
I'r gorllewin o'r hen bontydd rheilffordd, mae bwa carreg ehangach yn pontio’r afon. Sylwch ar y parapet haearn bwrw addurnedig. Ym 1905 bu bron i ddamwain ar y ffordd yma ladd y Brigadydd-Cadfridog Charles Parker Ridley, a oedd wedi dychwelyd yn ddiweddar o Ryfel De Affrica (Rhyfel y Boer). Roedd yn teithio mewn car mawr, 30 marchnerth, gyda'i ferch Iris a'r Cyrnol John Higson o Lanrwst i gartref asiant Ystad y Penrhyn. Wrth bont yr afon, fe wnaeth y car sgidio a tharo rhan garreg y parapet. Chafodd neb ei anafu. Pe bai’r car wedi taro’r parapet haearn bwrw, mae'n debyg y byddai wedi cwympo i'r afon.
Mae dec y bont isaf dros yr afon ar raddiant i hwyluso'r ddringfa allan o Porth Penrhyn ar gyfer lorïau llwythog, gan gynnwys y rhai sy'n cludo cregyn gleision Menai i dir mawr Ewrop. Disodlodd hyn bont ffordd â rhychwantau haearn bwrw a oedd yn llorweddol ac hefyd yn cario trac rheilffordd cul i'r iard lo ar y lan orllewinol (lle mae peth o'r trac rheilffordd wedi goroesi). Mae'r llun isaf (hawlfraint: Gwasanaeth Archifau Gwynedd) yn dangos y bont wreiddiol c.1910.
Ger y bont hon y bu farw Robert Roberts o Dalybont ym mis Ionawr 1869, yn 21 oed. Roedd yn ddyn “ifanc golygus tal”. Pan oedd yn gweithio efo craen (wedi ei gofrestru i godi hyd at bedair tunnell) i symud sgwner ar draws yr afon i'r iard lo, torrodd jib haearn bwrw y craen o dan bwysau’r llong. Torrwyd penglog Robert a bu farw ar unwaith.
Gyda diolch i Wasanaeth Archifau Gwynedd, Travel Lens Photographic a Chymdeithas y PQR
Cod post: LL57 4HN Map
Gwefan Gwasanaeth Archifau Gwynedd
 |
  |
 |
  |
 |
 |