Hen orsaf heddlu Caernarfon
Hen orsaf heddlu Caernarfon
Adeiladwyd yr orsaf heddlu hon ym 1853 i ddyluniadau'r pensaer lleol John Lloyd. Mae waliau canoloesol y dref yn ffurfio pen chwith yr adeilad. Roedd yr orsaf heddlu wrth ymyl neuadd y sir, a oedd yn cynnwys ystafell llys, ac roedd carchar y dref o'r 18fed ganrif ar ei hôl hi. Gellid dal drwg weithredwyr, ei cyhuddo a’u dedfrydu yn yr un ardal.
Ffurfiwyd “Heddlu Heddlu Sir Carnarvon” yn gynnar yn 1857, ar ôl i’r Senedd ddeddfu ym 1856 i bob ardal yng Nghymru a Lloegr gael ei heddlu ei hun. Roedd prif gwnstabl y Sir wedi’i leoli yma. I ddechrau, ei gyflog oedd £ 250 y flwyddyn, a chaniatawyd iddo £ 50 ar gyfer costau teithio a chostau eraill.
Y prif gwnstabl cyntaf oedd y Capten T Williams Ellis. Fe'i hetholwyd ym mis Mawrth 1857 gan banel o glerigwyr, tirfeddianwyr a dynion amlwg eraill. Roeddent wedi pleidleisio ynghynt, o 27 i 7, fod gwybodaeth o’r Gymraeg yn “anhepgor” ar gyfer y swydd, yn hytrach na “dymunol”.
Ar y dechrau roedd 4 arolygydd, 5 rhingyll a 23 cwnstabl. Ym mis Medi 1857 dywedodd arolygydd cwnstabliaeth y llywodraeth, y cyn-filwr Waterloo William Cartwright, ei fod yn fodlon â phob un o adrannau Heddlu Sir Garnarfon - heblaw nad oedd un neu ddau o swyddogion yn ddigon rhugl yn Saesneg!
Un o’r digwyddiadau mwyaf o dan ofalaeth y Prif Gwnstabl Williams Ellis oedd pan feddiannwyd tri llwyth cart o nitroglyserin yn 1869. Roedd hyn yn dilyn ffrwydriad dwy drol yn cario nitroglyserin i chwareli llechi wrth iddynt fynd heibio Cwm-y-glo. Ar y pryd, hon oedd y ffrwydriad gryfaf o waith dyn a ddigwyddodd erioed yn y byd, mae'n debyg.
Ar ôl yr Ail Ryfel Byd, unodd tri heddlu sirol i greu Heddlu Gwynedd. Ymunodd lluoedd Sir Ddinbych a Sir y Fflint â nhw ym 1967. Yna yn 1974 ffurfiwyd Heddlu Gogledd Cymru. Fe symudodd plismona Caernarfon i Maesincla yn 1997. Yn ddiweddarach daeth hen orsaf yr heddlu yn gartref i'r cwmni cyfieithu Cymen.
Gyda diolch i Clive James, o Gymdeithas Ddinesig Caernarfon
Cod post: LL55 2AU Map
 |
  |