Pendist, Caernarfon
Gelwir y man agored hwn yn Pendist (Turf Square) oherwydd bod hen fenywod a phlant ar un adeg yn gwerthu mawn (a elwir hefyd yn dywarchen) yma, i wresogi cartrefi. Roedd glo, a ddanfonwyd gan reilffyrdd, yn fwy effeithiol ond roedd mawn yn rhatach. Roedd mawn yn dal i gael ei dorri yn Eryri yn y 1920au.
Daeth y sgwâr gyntaf yn fan masnachu yn y canol oesoedd, pan waharddwyd pobl Gymreig o'r dref gaerog. Roedd traphont a phont dynnu yn caniatáu i drigolion gerdded o giât y dwyrain, gan groesi afon Cadnant a'i lannau corsiog, i brynu nwyddau Cymru yn y man cyfleus hwn. Mae map 1610 yn enwi'r ardal “sgwâr blawd ceirch”.
Yn y pen draw, cafodd y sgwâr ei amgáu gan adeiladau ar bob ochr i'r ffyrdd, ond cafodd ei agor pan estynnwyd y rheilffordd tua'r de o orsaf Caernarfon ar ddiwedd y 1860au. Edrychwch dros barapet yr hen bont reilffordd i weld lle roedd y trenau'n rhedeg (ffordd bellach).
Cyn i Caernarfon gael trenau teithwyr, ymadawodd omnibws ceffyl dyddiol am Bont Menai o The Commercial Inn, ar gornel Stryd y Bont Bridd a Penrallt.
O tua 1800 cynhyrchodd un o weisg argraffu cyntaf Caernarfon lyfrau a phamffledi yn Pendist. Fe’i sefydlwyd gan Thomas Roberts, a oedd wedi ei fagu ger Llandudno ac a ddaeth i Caernarfon yn 1796. Priododd weddw gyfoethog o Gaernarfon, a barhaodd â’r busnes argraffu ar ôl iddo farw yn 1811.
Yn 1788 disgrifiwyd Pendist fel “ger y rhigod” (pillory). Byddai drwgweithredwr - fel masnachwr anonest, ffugiwr neu anudonwr (perjurer) - yn cael ei clymu i'r pillory pren gan y gwddf a'r arddyrnau wrth sefyll i fyny. Roedd y cyhoedd yn gweiddi arnyn nhw ac yn taflu unrhyw sylwedd annymunol at eu hwynebau, ar yr amod na fyddai'n gwneud niwed parhaol iddynt. Diddymwyd y defnydd o'r rhigod yn 1837.
Cod: LL55 1AN Map
Diolch i KF Banholzer, awdur ‘Within Old Caernarfon’s Town Walls’
 |
  |
 |
|
 |
|